Volgens een Engels gezegde is ‘imitatie is het grootste compliment’. Dat mag misschien zo zijn, maar zo’n compliment kan wel grote schade toebrengen, zoals ook blijkt uit dit nieuwsbericht. Volgens de European Intellectual Property Office (EUIPO) kosten namaakproducten alleen al de Nederlandse economie zo’n 2 miljard euro per jaar.
Juridisch gezien zijn er verschillende mogelijkheden om op te treden tegen imitatie. In dit artikel bespreken we de belangrijkste opties wanneer een product wordt nagemaakt.
Bij het auteursrecht denk je misschien al snel aan teksten en muziek. Maar ook producten kunnen beschermd worden door het auteursrecht. Het gaat dan wel om de vormgeving (dus de uiterlijke kenmerken) en niet om de eventuele techniek die erin verwerkt is.
Voorwaarde voor auteursrechtbescherming is dat het product een ‘eigen intellectuele schepping’ vormt. Dit vereiste klinkt zwaarder dan het is. Het gaat erom dat het niet gekopieerd of ontleend is, en dat er ‘creatieve keuzes’ zijn gemaakt. Daarvan is al snel sprake als het ontwerp zich (enigszins) onderscheidt binnen de markt. De rechter zal de inbreuk vaststellen aan de hand van de zogenaamde ‘totaalindrukken’ van het originele product en het inbreukmakende product. Als deze onvoldoende verschillen, dan is er sprake van inbreuk.
Voordeel van het auteursrecht is dat het automatisch tot stand komt door vervaardiging van het product. Er hoeft dus niets geregistreerd of aangemeld te worden.
Een andere optie om op te treden tegen inbreukmakers is het modelrecht. De vormgeving van een product kun je namelijk registreren bij, bijvoorbeeld, het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom (BBIE), de European Union Intellectual Property Office (EUIPO) of de World Intellectual Property Organization (WIPO).
Voor modelregistratie is het nodig dat je tekeningen aanlevert waarin de vormgeving zo duidelijk mogelijk is vastgelegd. Ook hier zijn technische aspecten uitgesloten van bescherming. Interessant detail: modelrechten worden verleend zonder inhoudelijke toetsing. Dit heeft wel een keerzijde. Wanneer het tot een procedure komt, kan de rechter oordelen dat het modelrecht ongeldig is. Tot het moment dat de rechter een uitspraak heeft gedaan, is een modelrecht dus een onzeker bezit. Wel kan er uiteraard een afschrikwekkende werking uitgaan van het simpele feit dat er een modelrecht is geregistreerd.
Sinds 2002 bestaat overigens ook een andere interessante optie: het zogenaamde niet-geregistreerde gemeenschapsmodel. Dit modelrecht ontstaat automatisch zodra het product binnen de EU op de markt wordt gebracht. De duur is drie jaar, geldt binnen de hele EU, en registratie is dus niet nodig. Wel kan het helpen om het model te documenteren in een i-DEPOT (kosten EUR 37).
Soms kan ook het merkenrecht van pas komen om tegen imitatie-producten op te treden. Dit is vooral het geval als de namaker ook het merkteken, bijvoorbeeld het beeldmerk (logo) of het woordmerk (de naam), overneemt of imiteert. Uiteraard is het wel nodig dat er een merk is geregistreerd, bijvoorbeeld binnen de Benelux of de EU. Anders sta je merkenrechtelijk met lege handen. Eventueel kun je dan terugvallen op het auteursrecht.
Merkrechten kunnen trouwens ook verkregen worden voor de vorm van een product. Dit zogenaamde ‘vormmerk’ krijg je alleen niet zo maar. De vorm moet namelijk zo ‘onderscheidend’ zijn dat consumenten een link leggen tussen de vorm en de producent. Denk bijvoorbeeld aan de typische spiraalvorm van de Wokkel-snacks of de piramidevormige elementen in Toblerone-chocoladerepen.
Soms zit de imitatie van een product vooral in de technische aspecten. In dat geval kan het octrooirecht (patent of octrooi? Lees hier meer) worden ingezet. Ook hier is wel van belang dat er eerst een octrooi is aangevraagd en verleend. Zonder octrooi ook geen octrooi-inbreuk…
Een octrooi (patent) kan worden aangevraagd voor uitvindingen die nieuw, inventief en industrieel toepasbaar zijn. Het is niet mogelijk om in dit korte overzicht diep op deze drie vereisten in te gaan. Heb je een uitvinding gedaan en ben je benieuwd naar de beschermingsopties? Neem dan contact op met een octrooiadvocaat of octrooigemachtigde. Deze kan je meer vertellen over de mogelijkheden en onmogelijkheden van octrooibescherming (patentbescherming).
Tot slot: de bescherming die een octrooi biedt, is heel precies vastgelegd in de zogenaamde octrooiconclusies (of ‘claims’, zoals de conclusies in het Engels worden genoemd). Als het imitatieproduct niet volledig voldoet aan de conclusies, dan is geen sprake van inbreuk – enkele kleine uitzonderingen daargelaten. ‘Het imitatie-product komt aardig in de buurt’ is dus niet voldoende.
De laatste optie die we in dit overzicht bespreken, is de zogenaamde ‘slaafse nabootsing’. Slaafse nabootsing is een vorm van de ‘onrechtmatige daad’: een restcategorie voor allerlei vormen van schade. Wanneer iemand anders jouw producten ‘slaafs nabootst’ (dat wil zeggen: domweg kopieert of imiteert) dan kun je daarvan schade ondervinden, en op grond daarvan actie ondernemen.
Van slaafse nabootsing kan sprake zijn als er door de imitatie nodeloze verwarring bij het publiek ontstaat. Het woord ‘nodeloos’ is hier belangrijk: als de concurrent simpelweg geen andere vormgevingsopties had, dan is het lastig vol te houden dat de verwarring ook nodeloos was. Zo zijn de mogelijkheden om, bijvoorbeeld, een jampotje vorm te geven niet eindeloos. De ene producent zal dan sneller moeten accepteren dat het potje van de andere producent gelijkenissen vertoont.
Daarnaast moet het originele product een eigen plek (‘een eigen gezicht’) hebben in de markt. Als het product daarentegen geen eigen, herkenbare elementen heeft, dan maakt een beroep op slaafse nabootsing weinig kans.
Als aan deze twee voorwaarden is voldaan, wordt gekeken naar de totaalindrukken van het originele product en het imitatieproduct. Komen deze voldoende overeen, dan is er sprake van slaafse nabootsing en dus een onrechtmatige daad.
Juridisch gezien zijn er verschillende opties om op te treden tegen kopieën en imitaties van producten. Houd er wel rekening mee dat ze niet allemaal op één hoop gegooid kunnen worden. In de gereedschapskist van het intellectueel eigendomsrecht zitten instrumenten die allemaal hun eigen functies hebben. Twijfel je over de juiste aanpak, of ben je op zoek naar meer informatie? Kijk dan ook op onze dienstenpagina of neem contact met ons op.
♦ De markt voor namaakproducten is groot. Juridisch gezien zijn er verschillende opties om op te treden tegen imitatie.
♦ De vormgeving van een product kan beschermd zijn door het auteursrecht. Dit ontstaat automatisch als er sprake is van een ‘eigen intellectuele schepping’. De rechter zal inbreuk vaststellen (of verwerpen) op basis van de ‘totaalindrukken’ van het origineel en de imitatie.
♦ Een andere optie is het modelrecht. Ook daarbij gaat het om de uiterlijke kenmerken (vormgeving) van een product. Een modelrecht moet je aanvragen, al bestaat er ook een variant die zonder registratie en kosteloos ontstaat.
♦ Het merkenrecht kan natuurlijk worden ingezet als het merk (bijvoorbeeld de naam of het logo) wordt nagemaakt. Maar soms is ook de vorm van een product merkenrechtelijk beschermd (vormmerk). Uiteraard is het wel een voorwaarde dat het merk geregistreerd is.
♦ Op het octrooirecht (patentrecht) kan een beroep worden gedaan als de technische aspecten van een geoctrooieerd (gepatenteerd) product worden nagemaakt. De bescherming is heel precies afgebakend in de ‘conclusies’ (claims) van een octrooi. Zelfs een klein verschil kan er al toe leiden dat er geen inbreuk wordt gemaakt.
♦ Als bovenstaande opties geen uitkomst bieden, wordt soms teruggevallen op ‘slaafse nabootsing‘. Wie ‘slaafs nabootst’ – dat wil zeggen: domweg kopieert, terwijl afwijking of variatie mogelijk was – kan namelijk een onrechtmatige daad plegen. Ook hier vormen de ‘totaalindrukken’ het criterium.
Licentieovereenkomst opstellen? Dit zijn de valkuilen en aandachtspunten… Introductie: licentieovereenkomst Je besluit dat een buitenlands bedrijf onder jouw merknaam producten op de markt mag brengen.
Er bestaan veel misverstanden over octrooien. Is een octrooi bijvoorbeeld iets anders dan een patent? En zijn octrooien altijd duur?
Wie bij de bakker een brood koopt, wordt daar ook de eigenaar van. Maar hoe zit dat met producten van de geest, zoals een tekst, een ontwerp of een technische vondst?
